WSZYSTKO O NERWIAKU

Beta

Zawroty głowy
Nie ma chyba osoby, która nie doświadczyłaby kiedykolwiek zawrotów głowy - odczuwać je możemy podczas szybkich piruetów w tańcu czy też płynąc statkiem na dużej fali. Mogą również być następstwem choroby i wówczas wymagają dokładnej diagnostyki.
Ocenia się, że około 1/4 społeczeństwa cierpi z powodu zawrotów głowy, które niekiedy są tak nasilone, że utrudniają życie osobiste i zawodowe.

Dlaczego się nie przewracamy?
Równowagę i poczucie orientacji w przestrzeni utrzymujemy dzięki informacjom płynącym stale z różnych receptorów do mózgu, gdzie są one nieustannie analizowane i integrowane warunkując w każdej chwili właściwe napięcie mięśniowe i postawę ciała. Do wspomnianych receptorów należą:
- wzrok - zmysł ten pomaga nam określić położenie naszego ciała w przestrzeni i to, jak się poruszamy.
- receptory dotyku i receptory czucia głębokiego (tzw. proprioreceptory) - znajdujące się w skórze, mięśniach, ścięgnach i okostnej. Odbierają i przesyłają bodźce umożliwiające orientację w położeniu poszczególnych części ciała i w jego położeniu względem otoczenia.
- ucho wewnętrzne, w którym znajduje się narząd równowagi zwany inaczej błędnikiem albo przedsionkiem wysyłający informacje o rotacyjnych ruchach głowy oraz o przemieszczaniu się w pionie i poziomie.
Dla właściwego utrzymania równowagi niezbędna jest prawidłowa czynność co najmniej dwóch układów receptorowych. Jeśli natomiast z wymienionych narządów płyną sprzeczne informacje lub występuje pośledzenie czynności którekolwiek z nich albo dochodzi do upośledzenia funkcji koordynującej mózgu, to dochodzi do nieprawidłowego przetwarzania tych informacji i zawrotów głowy oraz zaburzenia równowagi. Najczęściej zawroty głowy powstają w wyniku zaburzenia czynności ucha wewnętrznego, nerwu słuchowego lub jąder ślimakowych i ich dróg w pniu mózgu i móżdżku.

Co to są zawroty głowy?
Według definicji zawroty głowy są objawem polegającym na subiektywnym uczuciu ruchu, zazwyczaj obrotowego, a czasem liniowego, którym towarzyszą zaburzenia równowagi, poruszania się i orientacji w otoczeniu. W praktyce jednak każdy chory z zawrotami głowy odczuwa je i opisuje inaczej, co powoduje, że zawroty głowy jako objaw są bardzo wieloznaczne i zróżnicowane. Niektórzy określają je jako: uczucie wirowania otoczenia, chwiania, zataczania, kołysania, zapadania czy osłabienia. Dla innych zawrotami głowy są np.: mroczki przed oczami, falowanie podłogi, lęk przestrzeni, dezorientacja albo zasłabnięcie. Często przy zawrotach głowy występują również objawy spowodowane pobudzeniem wegetatywnego układu nerwowego np. bladość skóry, poty, nudności, wymioty, szumy uszne i bóle głowy. Może również wystąpić oczopląs czyli mimowolne szybkie ruchy gałek ocznych, świadczący o uszkodzeniu układu równowagi. W zależności od miejsca uszkodzenia, oczopląs może przybierać zróżnicowaną formę, ale zawsze jest objawem obiektywnym, ponieważ pacjent nie jest w stanie jego symulować. Dlatego też ma on bardzo istotne znaczenie w rozpoznawaniu przyczyny zawrotów głowy.

Z uwagi na sposób odczuwania zawrotów głowy przez chorego, zawroty mogą przybierać charakter:
- wirowania otoczenia i wówczas chory czuje, że porusza się jego otoczenie. Zawroty te nazywane są układowymi lub obiektywnymi i towarzyszą zaburzeniom czynności przedsionka czyli narządu równowagi lub
- chwiania się i wówczas choremu wydaje się, że to on się porusza. Nazywane są zawrotami nieukładowymi lub subiektywnymi i towarzyszą zaburzeniom mózgowym.

Na podstawie przebiegu zawrotów głowy możemy wyróżnić ich 3 typy:
- typ 1 obejmuje zawroty głowy nagłe, silne i krótkotrwałe.
Pojawiają się one nagle, trwają krótko (od sekund do godzin) i równie szybko znikają. Ich najczęstszymi przyczynami są : zawroty głowy ze zmiany położenia, zawroty głowy ortostatyczne i na tle hiperwentylacji. Poza tym mogą być następstwem: choroby Meniere`a, hipoglikemii, omdlenia, niewydolności tętnic kręgowo-podstawnych i pochodzenia szyjnego.
- typ 2 obejmuje zawroty nagłe, silne i stopniowo zanikające.
Pojawiają się tak samo niespodziewanie, jak w typie 1, ale zanikają wolniej ( dni-tygodnie).
Zazwyczaj sa przejawem choroby błędnika lub nerwu przedsionkowego. Dość często wynika z wywiadu, że w przeszłości miał miejsce uraz błędnika.
- typ 3 obejmuje zawroty przewlekłe, nie nasilone, przeciągające się.
Są to zawroty głowy obecne stale, często łagodne, ale mają okresy nasilania się.Często towarzyszą miażdżycy tętnic mózgowych. Mogą też wskazywać na obecność guza kąta mostowo-móżdżkowego lub stan po urazie głowy.

Najczęstszymi przyczynami zawrotów głowy są:
- choroba lokomocyjna, której przyczyną jest nadmierne pobudzenie przedsionka czyli błędnika spowodowane ruchem pojazdu.
- przebyte zapalenia ucha środkowego
- zapalenie błędnika
- przebyte operacje uszne zarówno radykalne, jak i plastyczne, podczas których może dojść do uszkodzenia błędnika.
- choroba Meniere`a - powiększenie błędnika błoniastego wskutek gromadzenia się śródchłonki.
- zapalenie nerwu przedsionkowego
- guz nerwu słuchowego
- choroby ośrodkowego układu nerwowego
- choroby układu krążenia: nadciśnienie tętnicze, zaburzenia ortostatyczne (spadki ciśnienia krwi przy wstawaniu), zaburzenia akcji serca, zmiany w tętnicach podobojczykowych lub szyjnych.
- zaburzenia metaboliczne: miażdżyca, hiperlipidemia, cukrzyca, zaburzenia czynności tarczycy.
- choroby układu kostno-mięśniowego: choroby mięśni szkieletowych, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego, stany po urazach kręgosłupa szyjnego.
- choroby oka: jaskra, zwyrodnienie siatkówki, choroby mięśni gałki ocznej.
- w części przypadków zawroty głowy mają tło psychogenne czyli czynnościowe. Sa one spowodowane stresem i lękiem związanym np. z osamotnieniem, potrzebą wsparcia czy depresją.

Zawroty u osób starszych
Częstą przyczyną zawrotów głowy w wieku starszym są tzw. łagodne, napadowe, położeniowe zawroty głowy, które cechują się nagłymi, stosunkowo silnymi, wirowymi zawrotami głowy występującymi podczas zmiany pozycji głowy np. odgięcia jej do tyłu, schylania głowy do dołu, kładzenia się na wznak lub przekręcania się w łóżku z boku na bok. Trwają 30 sekund lub dłużej i towarzyszą im nudności oraz uczucie zaburzenia orientacji w przestrzeni. Warto pamiętać, że położeniowy zawrót głowy nigdy nie występuje w spoczynku. U osób w starszym wieku, które zażywają wiele leków, zawroty głowy mogą być również objawem ubocznym działania tych leków np. obniżających ciśnienie krwi czy przeciwcukrzycowych.
Zawroty głowy mogą być także następstwem wcześniejszego stosowania leków ototoksycznych czyli uszkadzających ucho np. antybiotyki aminoglikozydowe (gentamycyna, amikacyna), diuretyki pętlowe (furosemid, kwas etakrynowy), salicylany, niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki stosowane w terapii nowotworów (cis-platyna, karboplatyna i inne).

Diagnostyka zawrotów
Należy podkreślić, że zawroty głowy i zaburzenia równowagi zawsze są objawem i nigdy nie stanowią samodzielnego schorzenia. W pierwszej kolejności ważne jest uzyskanie od chorego dokładnych informacji na temat jego zawrotów głowy:
- czy zawroty głowy występują napadowo czy stale
- czy towarzyszą im objawy uszne np. niedosłuch, szum, ból ucha, wyciek z ucha.
- czy towarzyszą m objawy neurologiczne np., utraty przytomności, osłabienie mięśni, drętwienia, zaburzenia mowy, podwójne widzenie, drgawki.
Ponieważ trudno jest na podstawie samego wywiadu i badania lekarskiego ustalić dokładnie ich przyczynę, dlatego większość chorych wymaga skierowania do specjalistów (laryngolog, neurolog, okulista) w celu przeprowadzenia kompleksowej diagnostyki, która może obejmować:
- badania laboratoryjne
- badanie słuchu
- elektronystagmografię - umożliwiającą analizę oczopląsów różnych rodzajów
- badania radiologiczne - części szyjnej kręgosłupa i głowy
- badania przepływu w tętnicach szyjnych
Niektórzy chorzy z bardzo nasilonymi dolegliwościami są hospitalizowani. Wskazaniami do pilnej hospitalizacji są:
- zawroty głowy po urazie wielonarządowym
- nagłe zawroty głowy spowodowane wypadnięciem czynności jednego przedsionka
- nagłe zawroty z towarzyszącą nagłą jednostronną głuchotą
- zawroty głowy towarzyszące wysokim wartościom ciśnienia krwi, zwłaszcza ze współistniejącym oczopląsem
- ostry napad zawrotów z silnym narastającym bólem głowy
- nagłe zawroty z towarzyszącymi zaburzeniami czynności nerwów czaszkowych.
Pomimo dużego postępu w diagnostyce, u około 40 procent przypadków zawrotów głowy niestety nie udaje się ustalić ich przyczyny. Ale niezależnie od tego czy przyczyna zawrotów głowy jest nieznana lub poznana, zawrotów głowy nie można bagatelizować, gdyż nieleczone lub nieodpowiednio leczone utrudniają znacznie codzienne życie.

Leczenie zawrotów
Terapia zawrotów głowy uzależniona jest od ich przyczyny i dość często inicjowana jest przez lekarza pierwszego kontaktu, zanim chory trafi do specjalisty. Leczenie prowadzone przez lekarza pierwszego kontaktu może obejmować adaptację pacjenta do schorzenia i/lub terapię farmakologiczna.
Adaptacja polega na uspokojeniu i przyzwyczajeniu pacjenta do zawrotów głowy poprzez odpowiednie ćwiczenia i umożliwienie mu odzyskania równowagi dzięki mechanizmom ośrodkowej kompensacji. Daje to zadowalające efekty u pacjentów młodszych, ponieważ zdolność do adaptacji słabnie wraz z wiekiem i po 65 roku życia praktycznie już zanika.
W farmakoterapii zawrotów głowy wykorzystujemy leki objawowe , leki przyczynowe i leki pomocnicze.
1. Leki objawowe obejmują leki hamujące ośrodkowy układ nerwowy. Ich stosowanie ma na celu zmniejszenie gwałtownego uczucia zawrotów głowy oraz objawów towarzyszących np. wymiotów, pobudzenia psychicznego, uczucia leku i zagrożenia. Leki stosuje się krótko, ponieważ hamują powstawanie ośrodkowej kompensacji, a poza tym niektóre mogą również uzależniać.
2. Do leków przyczynowych zaliczamy: leki naczyniowe i antyagregacyjne, moczopędne, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne
W odróżnieniu od leków objawowych leki przyczynowe mają za zadanie wpływać na przyczynę zawrotów głowy.
- leki naczyniowe
Uważa się, że jedną z istotnych przyczyn zawrotów głowy, są zaburzenia przepływu krwi przez ośrodkowy układ nerwowy lub ucho wewnętrzne. Stąd też leki naczyniowe są bardzo powszechnie stosowane, aczkolwiek tylko betahistyna ma udowodnione najskuteczniejsze korzystne działanie naczyniowe.
- leki antyagregacyjne
w celu usprawnienia krążenia ważne jest zmniejszenie lepkości krwi i skłonności do tworzenia się zakrzepów. Dysponujemy dwoma podstawowymi lekami o takim działaniu tj. kwasem acetylosalicylowym i tiklopidyną.
- leki moczopędne
modyfikują skład elektrolitowy i objętość płynów ucha wewnętrznego. Mają znaczenie w leczeniu choroby Meniere`a.
- chemioterapeutyki obejmują leki przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne.
Wskazane są wówczas, gdy istnieje pewność lub co najmniej podejrzenie, że zawroty głowy mają związek z infekcją wirusową (np. półpasiec uszny) lub bakteryjną.
3. Do leków pomocniczych zaliczamy leki nootropowe. Najczęściej stosowany jest piracetam usprawniający metabolizm mózgowy - zwłaszcza u osób starszych i po urazach głowy. Nowszym lekiem jest trimetazydyna, która wywiera działanie ochronne na procesy metaboliczne w warunkach niedotlenienia. Zresztą początkowo była ona zalecana dla chorych z zaawansowaną choroba wieńcową serca i po zawałach serca, a dopiero później wskazania do jej stosowania zostały rozszerzone o zawroty głowy.